کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن

چکیده قرآن کریم، کتاب مذهبی ما مسلمانان، معجزه ی جاوید و سند نبوت حضرت خاتم(صلّی الله علیه وآله) و دستورالعمل هدایت و تربیت انسان است. از آن جا که تعابیر و گزاره های قرآن، توسط خداوند دانا، مدبر و حکیم انتخاب شده است، استفاده از هر الگوی بیانی در این گزاره ها، نشانه ی نقش و کارکرد موثر آن در تربیت و هدایت انسان و جوامع انسانی است. پرسش از مهم ترین روش های کسب معرفت و شناخت و توصیه ی قرآن می باشد. «فَسْألُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لاتَعْلَمُون‏» « اگر نمی‏دانید، از آگاهان بپرسید.»(انبیاء/7) قرآن در بیان اهداف خود از اسلوب های متنوعی استفاده کرده است. اسلوب استفهام و پرسش حدود 1260 بار در قرآن تکرار شده است. پژوهش حاضر در صدد کشف و ارائه ی کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن است. این پژوهش حاوی یک مقدمه در «کلیات تحقیق»، سه فصل در «پرسش»، «تربیت در قرآن» و «کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن» و یک ضمیمه در «پاسخ گویی» است. در فصل اول از کلیاتی درباره پرسش، آداب، اهمّیت و انواع آن و نیز از پرسش در قرآن، اطّلاعات آماری پرسش ها ی قرآنی و ادات استفهامیِ بکار رفته در آن و معانی حقیقی و بلاغی آنها بحث شد. در پایان فصل، جدول تعداد و پراکندگی آیات پرسشی به ترتیب سوره ها و نیز جدول فراوانی ادات استفهام آورده شده است. در فصل دوم از تربیت دینی، اهداف و روش های آن و نیز برخی روش های تربیتی قرآن بحث شده است. در فصل آخر یعنی «کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن» آیات پرسشی قرآن با استفاده از کتاب های تفسیری و تربیتی به تفصیل بررسی، و بیست و نه کارکرد اساسی و مهم تربیتی از این آیات استنباط و استخراج شد و برای هر کارکرد از میان آیات مرتبط، آیه ی دارای دلالت بیشتر انتخاب و توضیحات لازم، ارائه و در نهایت آیات هم سو با هر کارکرد ذکر شد. مهم ترین دستاورد این پژوهش آنست که هر یک از آیات پرسشی قرآن با اتخاذ شیوه ای خاص، استفاده از ادات ویژه، سیاق خطاب یا غیبت و نیز با توجه به موضوع، مخاطب، سوال کننده و شأن نزول آیات، دارای چندین نکته و کارکرد است که در تربیت و هدایت انسان و جامعه ی انسانی بسیار موثر است و می تواند دستمایه افرادی که عهده دار امر تربیت هستند باشد. این نوشته با عنایت به محدودیت ها و بضاعت اندک نگارنده بخش کوچکی از این کارکردها را ارائه داده است. انشاءالله این گام، هر چند کوچک و جزیی مورد قبول حضرت حق و آغازی بر فعالیت های علمی علاقه مندان در این زمینه باشد.